بعد از مرگ سودان، آخرین کرگدن سفید شمالی که سال‌ها بر کره زمین سلطنت می‌کرد، انسان از خود پرسید «ما با این دنیا چه کرده‌ایم؟». با توجه به افزایش نگرانی‌ها در مورد محیطزیست، سامانتا وود (آرشیتکت مشهور) یک خبر خوب به ما میدهد و آن این است که معماري سبز می‌تواند نقش بزرگی در نجات کره زمین داشته باشد.
سال‌هاست صنایع جهانی در تلاش هستند تا با تغییرات آب و هوایی مبارزه کنند. یکی از عناصر برجسته در رفع این نگرانی کهنه، معماری و تغییر نگرش در ساخت‌وساز بوده است. برای اینکه از نقش معماری در تغییرات اقلیمی بیشتر بدانید، باید بگوییم که بر اساس گزارش سایت eartheclipse، ساختمان‌ها و فرآیند ساخت آنها سهمی 38 درصدی در انتشار کربن دی‌اکسید دارند. با توجه به این آمار و ارقام، گرایش به معماری نوین و معماری سبز در سال‌های اخیر افزایش داشته است.
در این مقاله درباره این شاخه نوین معماری در جهان و ایران، اصول، مزایا و معایب آن می‌خوانید.
جنبش اصلی معماري سبز در جهان و توجه ویژه به آن، به اواخر دهه ۸۰ و اوایل دهه ۹۰ میلادی بازمی‌گردد؛ یعنی زمانی که موسسه معماران آمریکا همکاری خود با آژانس حفاظت از محیطزیست را برای اجرای دستورالعمل‌های جدید شروع کرد. به‌مرورزمان کشورهای دیگر نیز به این سبک از معماری توجه بیشتری نشان دادند. در سال ۱۹۹۳ تشکیل شورای تجارت سبز در ایالات‌متحده، مانند یک محرک برای این جریان بود که توانست تا سال ۲۰۲۲ در بیشتر از ۷۰ کشور دیگر نیز فعالیت کند.
فلسفه اصلی و مشترک معماری سبز و پایدار تلاش برای کاهش اثرات منفی بر محیط زیست است؛ به‌طوری‌که میتوان گفت در دل این نوع معماری، یک مفهوم پایداری نیز وجود دارد؛ اما تفاوت اصلی این دو نوع معماری با یکدیگر، تمرکز و هدف اصلی آنها است. به زبان ساده، هدف اصلی از معماري سبز حفظ محیطزیست با استفاده از منابع پایدار انرژی است؛ درحالی‌که تمرکز اصلی معماری پایدار، بر آشتی محیطزیست و انسان (با توجه به جنبههای مختلف زندگی) قرار دارد.
در اصول معماري سبز، خالق سازه از محیطزیست به‌عنوان الهام‌بخش اصلی در ساخت‌وساز استفاده می‌کند. تمرکز اصلی در این سبک معماری صرفه‌جویی در انرژی، تأمین منابع سازگار با محیطزیست، استفاده از مواد قابل بازیافت و حفظ تنوع زیستی در منطقه طراحی است. به‌طورکلی اصول معماري سبز عبارت‌اند از:
البته باید بگوییم اصول طراحی ساختمان‌های سبز در مناطق و کشورهای مختلف با یکدیگر متفاوت هستند. علت اصلی این تفاوت نیز، تغییرات منحصربه‌فرد در اقلیم، فرهنگ‌ها و اولویت‌های اقتصادی است. با این حال اصل مشترک در همه آنها این است که یک ساختمان سبز، باید از ابتدا تا انتها با هدف کاهش آسیب به محیطزیست طراحی و اجرا شود.
نگاهی به معماري سبز در ایران و جهان، حوض‌خانه‌ها و یخچال‌های سنتی
اگر عبارت معماری سبز به انگلیسی را در اینترنت جست‌وجو کنید، ممکن است تعداد زیادی مقاله تحت عنوان Green architecture برای شما نمایش داده شود. با این حال، معماري سبز در ایران و جهان مفهومی جدید به نظر می‌رسد. گرچه روح آن همیشه میان ما وجود داشته و از نظر تاریخی برای بقا ضروری بوده است. با این نگاه، حتی می‌توانیم تمدن‌های باستانی را نقطه شروع معماری سبز در جهان بدانیم. به عنوان مثال قلعه مونتزوما در آریزونا را میتوان یک ساختمان سبز در نظر گرفت. البته بیشتر میتوان این سبک از معماری قدیمی در دنیا را جزو دسته معماری پایدار قرار داد؛ اما از آنجایی که این دو مفهوم بسیار شبیه به یکدیگر هستند، پس اینجا آن را در دسته معماری سبز قرار می دهیم.
همان‌طور که اشاره کردیم، فلسفه اصلی این سبک معماری الهام از محیطزیست و کاهش اثرات منفی زیست‌محیطی است. ایران به چهار منطقه آب و هوایی خشک و گرم، سردسیر، گرم و مرطوب و مرطوب و پرباران تقسیم میشود. از دیرباز و با توجه به این تنوع آب و هوایی، معماری سبز در ایران رایج بوده است. چراکه برای غلبه بر مشکلات زیست‌محیطی و شرایط آب و هوایی سخت، مردم ناگزیر بوده‌اند از رویکرد معماري سبز برای ساخت خانه‌هایشان استفاده کنند.
برای مثال کافی است به سیستم ترکیب نیروی آب و باد در حوض‌خانه‌ها نگاه کنیم. در مناطق گرم و خشک، محوطه‌ای به نام حوض‌خانه در داخل ساختمان‌ها وجود داشت. در این حوض‌خانه‌ها ترکیب آب حوض با بادی که از سوراخ بادگیرها می‌آمد، باعث خنک‌تر شدن هوا می‌شد.
مثال دیگری از معماري سبز در ایران، یخچال‌هایی است که در مناطق سردسیر وجود دارد. معماران سنتی با طراحی مکان‌های مخصوصی به نام یخچال، یخ جمع شده در زمستان را برای فصول گرم سال ذخیره می‌کردند. معماری این یخچال‌ها شامل گنبدی قوسی شکل بود که باعث می‌شد هوای داخل یخچال خنک بماند.
با مصالح ساختمانی سبز آشنا شوید
هر چیزی که استفاده از آن بتواند منجر به کاهش آسیب به محیطزیست و افزایش بازیافت انرژی شود، در دسته مصالح ساختمانی سبز قرار می‌گیرد. لیست این مصالح را در ادامه می‌بینید:
پنل های بامبو در رنگ ها و طرح های متنوع با ظاهری شبیه به چوب جایگزینی مناسب و پایدار برای چوب هستند.
اگر بخواهیم در مورد تجهیزات و مصالح ساختمانی سبز مثالی بزنیم، باید به محصولات برند موزو (MOSO) اشاره کنیم. محصولات موزو بر پایه بامبو تولید می‌شوند و به علت تجدیدپذیر بودن این گیاه، تولید آنها به محیطزیست آسیب نمی‌زند. این موضوع علاوه بر کیفیت و مقاومت بالای این محصول است که آن را به جایگزینی سبز برای چوب تبدیل کرده است. می توانید مطمئن باشید که تمام چرخه تولید این محصولات در شرکت موزو با نگاه زیست محیطی انجام می شود. آن دسته از محصولات بامبو که برای ساخت نما از آنها استفاده میشود، تا 30 سال دوام می‌آورند و از این نظر میتوان آنها را به عنوان مصالحی ایده آل برای معماری سبز در نظر گرفت.
محصولات outdoor یا فضای باز بامبو موزو با ظاهری شبیه به چوب و مقاومت بسیار بالا، تا 30 سال گارانتی دارند.
مزایای معماري سبز چیست؟
بارها و بارها شواهد مختلف نشان داده‌اند که مزیت‌های اقتصادی، اجتماعی و زیست‌محیطی ساختمان سبز قابل‌مقایسه با سایر ساختمان‌ها نیست. با اینکه درگذشته تهیه مصالح ساختمانی سبز پرهزینه بود، اما مدت‌هاست که این موضوع در مقابل برخی از مزایای معماري سبز در دستیابی به نتایج جهانی مانند کنترل تغییرات آب و هوایی، کمرنگ شده است. از سایر مزایای این سبک معماری می‌توانیم به موارد زیر اشاره‌کنیم:
شاید با توجه به جمله قبل، این مزیت عجیب به نظر برسد؛ اما باید بگوییم که مطالعات تائید کرده‌اند که سرمایه‌گذاری اولیه برای ساخت ساختمان سبز منجر به‌صرفه‌جویی در هزینه‌های پیش‌بینی‌نشده در طول 10 سال اول عمر ساختمان خواهد شد. چراکه با استفاده کارآمد از منابع و کاهش هزینه‌های عملیاتی، هزینه‌های ساخت اولیه در طول سه تا چهار سال بعد پوشش داده می‌شوند.
یکی از اهداف رویکرد معماری سبز، بهبود محیطزیست انسانی مثل افزایش کیفیت هوا برای ساکنین است. اکثر ساکنین ساختمان سبز به دلیل اینکه کمتر در معرض آب‌وهوای آلوده قرار می‌گیرند، از سلامت بهتری برخوردار هستند. برخی از موادی که در مبلمان، فرش یا رنگ ساختمان استفاده می‌شوند، هوای داخل خانه را آلوده می‌کنند. استنشاق چنین آلاینده‌هایی برای سلامتی مضر است و در طول زمان باعث بروز مشکلات جدی مانند مشکلات تنفسی خواهد شد.
بنابراین می‌توانیم پیش‌بینی کنیم که رویکرد معماري سبز در مدارس و ساخت ساختمان‌های سالم‌تر می‌تواند کودکان را از آلودگی‌های محیطی در امان نگه دارد. این موضوع در مورد افراد مسن یا کسانی که بیماری‌های خاص دارند نیز صدق می‌کند.
افزایش بهره‌وری آب و انرژی یکی از مهم‌ترین مزایای ساختمان سبز است. این بهره‌وری منجر به کاهش استفاده از زغال‌سنگ میشود که منبع انرژی قابل‌توجهی برای جهانیان است. برای تلاش در حفظ این منبع طبیعی، در معماري سبز از پنل‌های خورشیدی استفاده میشود.
ساختمان سبز به‌گونه‌ای طراحی میشود که نور ساختمان، از خورشید و از طریق پنل‌های پنجره وارد شود. به این ترتیب، زمان استفاده از نور مصنوعی کاهش پیدا می‌کند و این موضوع باعث صرفه‌جویی در مصرف انرژی میشود. این بهره‌وری فقط محدود به‌صرفه‌جویی در مصرف انرژی نمی‌شود، بلکه از آب نیز به‌طور مؤثر برای کاهش ضایعات استفاده می‌کنند. به‌عنوان‌مثال آب استفاده‌شده در حمام یا آشپزخانه فیلتر شده و در یک مخزن زمینی، با استفاده از فیلتر‌های بیولوژیکی تصفیه میشود؛ سپس با استفاده از آن فضای سبز را آبیاری می‌کنند.
همچنین فناوری‌های جدیدتری نیز وجود دارند که با فراهم کردن امکان استفاده مجدد از آب و جمع‌کردن آب باران، منجر به‌صرفه‌جویی در مصرف آب می‌شوند.
طبق آمار منتشرشده، آلودگی هوا سالانه جان حدود ۴.۲ میلیون بزرگ‌سال و بیش از ۳ میلیون کودک زیر ۵ سال را می‌گیرد. این آمار نشان میدهد که محیطزیست شهری چقدر آلوده است.
استفاده بهینه از مصالح ساختمانی سبز، به‌طور مؤثری باعث کاهش آلودگی محیطزیست میشود. علاوه بر این شرایط داخلی ساختمان سبز مانند روشنایی، کیفیت هوا و غیره سالم‌تر است.
ساختمان سبز به دلیل هزینه نگهداری کمتر و بازگشت سرمایه، از ارزش بیشتری برخوردار است. علاوه بر اینکه ساختمان سبز با قیمت بالاتری به فروش می‌رسد؛ اجاره‌بهای آن نیز در مقایسه با دیگر ساختمان‌ها بیشتر است.
از مزایای ساختمان سبز، محیط روانی بهتر است. یک مثال می‌تواند این مزیت را بهتر توضیح دهد: شما دوست دارید در چه محیطی از خواب بیدار شوید؟ دوست دارید با شنیدن صدای پرنده‌ها یا خش‌خش برگ‌ها از خواب بیدار شوید یا با صدای سرسام‌آور بوق اتومبیل‌ها؟ یک ساختمان سبز با استفاده از عایق صوتی و آکوستیک مناسب طراحی میشود.
همچنین در یک ساختمان سبز، صداهای طبیعی تقویت می‌شوند و صداهای تحریک‌کننده نیز از بین می‌روند. گزارش‌ها نشان میدهد که ساکنین یک ساختمان سبز، از تمرکز بیشتر و کیفیت زندگی بهتری برخوردار هستند. این موضوع مجدداً به ما یادآوری می‌کند که استفاده از معماري سبز در مدارس، بیمارستان‌ها و خانه‌های سالمندان می‌تواند تأثیر زیادی در سلامت جسم و روان آنها داشته باشد.
همان‌طور که هر سکه‌ای دو رو دارد، معماري سبز نیز از این قضیه مستثنا نیست. از معایب این سبک معماری نیز می‌توانیم به موارد زیر اشاره‌کنیم:
حتی اگر خروجی یک پروژه ساختمان سبز بسیار عالی باشد، مشکل سرمایه اولیه همچنان وجود دارد. افراد زیادی وجود دارند که دوست دارند از مزایای ساختمان سبز استفاده کنند اما هزینه ساخت آن را ندارند.
اغلب مصالح معماری سبز در همه نقاط دنیا در دسترس نیستند و ممکن است تهیه آنها زمان زیاد و هزینه بالای حمل‌ونقل را در پی داشته باشد.
مدت‌زمان ساخت یک ساختمان سبز بیشتر از ساختمان‌های دیگر است.
این سبک معماری، تقریباً صنعت جدیدی است و مانند هر حوزه نوپای دیگر، تعداد افرادی که تخصص کافی برای اجرایی کردن این سبک از معماری را داشته باشند زیاد نیست.
ممکن است این سوال برای‌تان پیش بیاید که آیا ساختمانی که در ابتدا در جهت اهداف زیست محیطی ساخته نشده است امکان دارد پس از ساخت، به ساختمانی سبز تغییر پیدا کند؟ باید بگوییم بر اساس راهکارهایی در بعضی مواقع این امر ممکن است.
سلول فتوولتائیک یا سلول خورشیدی قطعه‌ای است که انرژی خورشیدی را به طور مستقیم تبدیل به انرژی برق می‌کند.
از به هم پیوستن این سلول‌ها، مدول و از مجموع مدول‌ها، پنل تشکیل میشود. پنل‌ها در سقف یا دیوارها به خصوص دیوار جنوبی به کار می‌روند. انرژی برق حاصل از این پنل‌ها کاربرد زیادی دارد: تامین برق و آب گرم مصرفی ساکنان، گرم کردن آب استخر، تامین روشنایی محوطه ساختمان، تامین انرژی سیستم تهویه مطبوع و…
ایده بام سبز به زمان‌‌های گذشته، یعنی باغ‌های معلق بابل و … برمی‌گردد. بام سبز، به بامی گفته میشود که به طور کامل یا بخشی از آن را خاک و پوشش گیاهی تشکیل میدهد. امروزه این بام‌ها مورد استقبال دوستداران محیط زیست قرار گرفته است، به علت مزایای اقتصادی و زیست محیطی چون کاهش آلودگی هوا، افزایش اکسیژن، کاهش میزان گرما و زیبایی بصری محیط شهری و…
برای طراحی بام سبز باید موارد زیادی را در نظر گرفت تا نتیجه خوبی به دست آید مانند: توجه به شیب بام، در نظر گرفتن زه‌کشی مناسب، مدنظر قرار دادن وزن سازه، استفاده از عایق رطوبتی با اجرای صحیح، توجه به جهت تابش نور خورشید و انتخاب درست گیاهان با توجه به اقلیم و…
دیوار سبز دیواری است که کاملا یا قسمتی از آن از گیاه پوشانده شده است و دلیل استفاده از آن نیز مشابه بام سبز است. اسکلت‌بندی دیوارهای سبز غالبا مستطیلی و به صورت پلاستیکی یا فلزی است.
دیوارهای سبز داخلی با دیوارهای سبز بیرونی متفاوتند. در دیوارهای داخلی امکان استفاده از گیاهانی که مقاومت کمتری دارند و به میزان دما و رطوبت فضا حساس هستند، وجود دارد اما در دیوارهای سبز خارجی به علت مجاورت با باد و عوامل جوی باید گیاهان مقاومی کاشته شوند.
تراز بودن دیوار، تامین نور طبیعی کافی یا روشنایی مصنوعی برای دیوار، انتخاب گیاه با توجه به اقلیم، بهداشت و شرایط نگهداری گیاهان و … عواملی هستند که قبل از شروع طراحی باید در نظر گرفته شوند.
در ادامه سه ساختمان سبز معروف در جهان را معرفی می‌کنیم:
این ساختمان مدلی برای بازسازی تنوع محیطی شهری، آن هم بدون گسترش محدودیت‌های شهری است. در این ساختمان هزاران درختچه کاشته شده که کربن دی‌اکسید را جذب و اکسیژن تولید می‌کنند.
در طرح اولیه این آسمان‌خراش ۵۰ طبقه که توسط شرکت معماری Atkins ساخته‌شده است، توربین‌های بادی قرارگرفته‌اند. این توربین‌ها ۱۵ درصد از نیاز انرژی مجموعه را تأمین می‌کنند.
موقعیت مکانی این ساختمان به گونه ای است که از ورود گرما جلوگیری می‌کند و جرم حرارتی خاک منطقه نیز در بهبود این مزیت تأثیرگذار است. به‌این‌ترتیب، مصرف انرژی نیز به حداقل می‌رسد و محیط می‌تواند دمای داخلی را تنظیم کند.
این ساختمان آب و انرژی مورد نیاز خود را به راحتی تامین می‌کند و ساختمانی با اثر کربن صفر به شمار می‌رود. ذخیره‌سازی نور خورشید توسط پانل‌های رنگی نما، ذخیره آب باران، تصفیه فاضلاب، تولید انرژی لازم برای مجموعه توسط توربین‌های بادی عمودی ازقابلیت‌های این ساختمان است.
این موزه با فرم منحصر به فرد خود که از گونه‌ای گیاه الهام گرفته شده است دارای ویژگی‌هایی چون: استفاده از آب خلیج همجوار خود در سیستم تهویه مطبوع و پنل خورشیدی قابل تنظیم می‌باشد.
شاید پس از خواندن این مقاله تصور کنید که استفاده از سبک معماري سبز، بسیار پرهزینه است. این تصور می‌تواند تا حد زیادی درست باشد، اما یک سری اقدامات وجود دارد که با استفاده از آنها می‌توانید با هزینه کمتر، ساختمان فعلی خود را به ساختمان سبز تبدیل کنید یا یک ساختمان سبز کم‌هزینه بسازید. یکی از این اقدامات، استفاده از محصولات بامبو ساخت برند موزو است.
از مزایای محصولات موزو می‌توانیم به سازگاری آنها با محیطزیست اشاره کنیم. چراکه این محصولات از مرحله ساخت تا مرحله استفاده کمترین آسیب را به محیطزیست وارد می‌کنند. بامبو در برخی از موارد کیفیت بالاتری نسبت به چوب دارد و علاوه بر آن، از لحاظ اقتصادی نیز مقرون‌به‌صرفه است. شما می‌توانید از طریق سایت ما این محصولات را خریداری و اقدام سبز خود را در زندگی انجام دهید.
خانه و معماری با بیش از یک دهه تجربه در زمینه واردات تجهیزات و مصالح ساختمانی اروپایی و ارائه راه‌حل‌های نوآورانه در صنعت ساختمانی، مرجع معتبر و شناخته شده‌ای در این حوزه به شمار می‌رود.
شرکت خانه و معماری با برخی از معتبرترین برندهای اروپایی یعنی Roca و Armani/Roca (محصولات چینی بهداشتی) و همچنین Moso (محصولات بامبو) همکاری می‌کند که تمامی آنها رعایت استانداردهای کیفی در بالاترین سطح و حفظ محیطزیست را سرلوحه کار خود قرار داده‌اند.
