نمونه ساختمان‌های معماری پایدار در جهان و ایران

سهم عظیم صنعت ساخت‌وساز در تغییرات اقلیمی نگران‌کننده است و هرچه این نگرانی‌ها بیشتر می‌شود، معماری پایدار و معماری سبز پراهمیت‌تر می‌شوند. مفهوم معماری پایدار به معنای کاهش اثرات مخرب زیست‌محیطی ساختمان‌ها با اجرای سیستم‌های کارآمد انرژی، مدیریت مناسب پسماند، استفاده از مصالح پایدار و مصالح قابل بازیافت در معماری است.

در ادامه، ۸ نمونۀ موردی معماری پایدار از جهان و ایران معرفی شده است.

نمونه‌های معماری پایدار در جهان

نمونه ساختمان‌های پایدار در جهان کم نیستند و روز به روز بر تعداد آن‌ها افزوده می‌شود و خلاقیت‌های جدیدتری را به نمایش می‌گذارند. در ادامه، ۷ ساختمان پایدار مطرح جهان را معرفی می‌کنیم.

۱) ساختمان پیکسل (ملبورن، استرالیا) – Pixel Building

گشایش: ۲۰۱۰ | کاربری: اداری | طراحی: Decibel Architecture

ساختمان پیکسل به هنگام گشایش، نخستین ساختمان اداری بدون کربن استرالیا بود که تمام برق و آب خود را در محل تولید می‌کرد.

از جمله ویژگی‌های آن، صرفه‌جویی در انرژی با استفاده از پانل‌های رنگارنگ و چشم‌نوازی است که سایه را فراهم می‌کنند و در صورت نیاز نور روز را به حداکثر می‌رسانند.

تکیه‌گاه‌هایی که به پردازش فاضلاب کمک می‌کنند، سقفی که آب باران را جمع می‌کند و مجموعه‌ای از توربین‌های بادی عمودی، از دیگر ویژگی‌های پایدار این ساختمان مشهور است.

۲) مرکز تجارت جهانی بحرین (بحرین) – Bahrain World Trade Center

گشایش: ۲۰۰۸ | کاربری: اداری | طراحی: Atkins

برج‌های دوقلوی مرکز تجارت جهانی بحرین با ارتفاع ۲۴۰متر، از سه توربین بادی که روی پل‌های هوایی بین برج‌ها نصب شده‌اند، برای تولید برق از بادهای بیابانی این کشور جزیره‌ای بهره می‌برد.

شکل این برج‌های آینده‌نگر یادآور کشتی‌های بادبانی عربی است که به هدایت باد به سمت توربین‌ها کمک می‌کند. این توربین‌ها حدود 15 درصد از برق مورد نیاز برج‌ها را تأمین می‌کنند. (منبع) استخرهای بازتابنده در پایۀ برج‌ها نیز از طریق تبخیر به خنک شدن هوا کمک می‌کنند.

۳) برج شانگهای (شانگهای، چین) – Shanghai Tower

گشایش: ۲۰۱۵ | کاربری: اداری، هتل و خرده‌فروشی | طراحی: Gensler

برج شانگهای، دومین ساختمان بلند جهان با ارتفاع ۶۳۲ متر، یک شگفتی معماری و همچنین یک ساختمان پایدار است. پوستۀ شفافی که گرداگرد این ساختمان پیچیده شده است، حائلی از هوا ایجاد می‌کند که به‌عنوان تهویۀ طبیعی عمل می‌کند، هزینه‌های انرژی را کاهش می‌دهد و ۲۷۰ توربین بادی که در نما گنجانده شده‌اند، برق روشنایی نما را تأمین می‌کنند.

به لطف چنین اقداماتی، این برج نسبت به سایر آسمان‌خراش‌ها انرژی کمتری مصرف می‌کند و دارای گواهینامۀ پلاتین LEED است.

۴) بولیت سنتر (سیاتل، واشنگتن، ایالات متحد آمریکا) – Bullitt Center

گشایش: ۲۰۱۳ | کاربری: تجاری-اداری | طراحی: Miller Hull Partnership

بولیت سنتر تنها ۶ طبقه دارد، اما از زمان افتتاح خود در روز زمینِ سال ۲۰۱۳، در محافل پایداری آمریکا جنجال‌آفرین بوده است. ادعای شهرت آن این است که ۱۰۰% انرژی خود را از منابع تجدیدپذیر تأمین می‌کند و سبزترین ساختمان تجاری در جهان است.

این ساختمان، شامل تمام ویژگی‌های پایداری است که یک ساختمان می‌تواند داشته باشد: انرژی صفر خالص، آب صفر خالص، کربن صفر خالص، توالت‌های کمپوست، مصالح سازگار با محیط زیست و یک راه‌پلۀ فریبنده و بهره‌گیری از ۸۰ درصد نور روز با استفاده از پنجره‌هایی با کارایی بالا. ضمن این‌که، ۵۷۵ پنل خورشیدی انرژی‌ای بیش از مصرف یک سال این ساختمان تولید می‌کنند.

۵) وانکه سنتر (شنزن، چین) – Vanke Center

گشایش: ۲۰۰۹ | کاربری: مختلط | طراحی: Steven Holl Architects

این «آسمان‌خراش افقی» که بر فراز یک باغ گرمسیری معلق است، یکی از پایدارترین ساختمان‌های مختلط (Mixed-Use Building) در جهان است.

وانکه سنتر به‌عنوان یک ساختمان هوشمند، دارای چندین ویژگی پایدار است: پنل‌های فتوولتائیک ۱۵۰۰۰ فوت‌مربعی نصب‌شده بر پشت‌بام، حفاظت از نمای شیشه‌ای ساختمان در برابر آفتاب و باد با استفاده از لوورهای متخلخل خودکار، سیستم بازیافت آب خاکستری، سیستم جمع‌آوری آب باران، حوضچه‌های خنک‌کننده، استفاده از مصالح پایدار محلی مانند بامبو برای کف، درها و مبلمان و چندین ویژگی دیگر.

وانکه سنتر شنزن در اکتبر ۲۰۱۱ گواهینامۀ پلاتینLEED  را دریافت کرد و دارای چندین جایزۀ سبز جهانی است.

۶) کریستال (لندن، بریتانیا) – The Crystal

گشایش: ۲۰۱۲ | کاربری: مرکز نمایشگاهی | طراحی: WilkinsonEyre

زیمنس، یکی از شرکت‌های پیشرو در بریتانیا، کریستال را ساخته است؛ یک نقطه عطف پایدار شهری که هرساله هزاران بازدیدکننده را به خود جذب می‌کند. این بنا در زمینی به مساحت ۱۸۰۰۰ مترمربع ساخته شده و محوطه‌سازی شهری وسیعی اطراف ساختمان را احاطه کرده است.

جدا از طراحی خیره‌کنندۀ آن، کریستال یکی از پایدارترین و سبزترین ساختمان‌هایی است که تاکنون توسط بشر ساخته شده است.

این ساختمان از نور طبیعی روز بیشترین استفاده را می‌کند. همچنین از فناوری روشنایی هوشمند استفاده می‌کند، که در آن عمدۀ برق توسط پنل‌های خورشیدی فتوولتائیک تأمین می‌شود و چراغ‌های LED و فلورسنت، بسته به مقدار نور روز روشن و خاموش می‌شوند.

یکی دیگر از ویژگی‌های جالب The Crystal، برداشت آب باران و بازیافت آب سیاه است. سقف ساختمان به‌عنوان جمع‌کنندۀ آب باران عمل می‌کند، فاضلاب تصفیه می‌شود، سپس آب بازیافت‌شده تصفیه و به آب آشامیدنی تبدیل می‌شود.

۷) مرکز فیپس برای مناظر پایدار (پیتسبورگ، ایالات متحد آمریکا) – Phipps’ Center For Sustainable Landscapes

گشایش: ۲۰۱۲ | کاربری: آموزشی و تحقیقاتی | طراحی: Kuo Ying-chao

مرکز فیپس برای مناظر پایدار (CSL) در پیتسبورگ آمریکا یک مرکز آموزشی و تحقیقاتی است. این ساختمان تنها ساختمانی است که همۀ ۶ گواهینامۀ برتر سبز را دارد. ساختمان و شرکت بر نشان دادن ارتباط بین محیط‌های ساخته‌شده و طبیعی متمرکز شده‌اند.

این ساختمان از منابع مختلف انرژی مانند خورشید (پنل‌های خورشیدی)، باد (توربین‌های بادی) و زمین‌گرمایی استفاده می‌کند. ساختمان CSL همچنین روی آب صفر خالص کار می‌کند، به این معنی که آب باران را برداشت و با استفاده از فیلترهای شنی و UV تصفیه می‌کند  تا ساختمان دیگر به آب شهری متکی نباشد.

CSL فیپس همچنین دارای یک بام سبز است که بازدیدکنندگان می‌توانند در باغ آن قدم بزنند، زیرا مسیرهای پیاده‌روی آن پر از گیاهان سرسبز و پربرگ است.

نمونه ساختمان‌های معماری پایدار در ایران

هرچند معماری پایدار به شیوۀ مدرن امروزی، مفهومی نو در جهان است اما رد پای آن در معماری سنتی ایران به‌ویژه در مناطق کویری قابل جست‌وجو است. همسازی اقلیمی در ساختمان‌های سنتی، استفاده از مصالح بومی و همساز با طبیعت، استفاده از انرژی‌های طبیعی همچون باد با استفاده از بادگیرها، و خورشید با ترفندهایی همچون مصالح نگه‌دارندۀ حرارت؛ همگی بیان‌کنندۀ رعایت اصول معماری پایدار در این ساختمان‌ها است.

امروز هم تلاش‌های پراکنده‌ای برای ایجاد ساختمان‌های پایدار در ایران صورت می‌گیرد؛ به‌ویژه استفاده از مصالح دوستدار محیط زیست تا حدی جایگزین مصالح مخرب دیگر شده است. هرچند در این زمینه‌ها نه به قدر کافی فرهنگ‌سازی شده و نه مورد استقبال قرار گرفته است.

اما، اولین نمونۀ ساختمان‌های پایدار امروزی در ایران، برج‌های کوثر مشهد است.

برج‌های مسکونی کوثر (مشهد، ایران)

وضعیت: در حال ساخت | کاربری: مسکونی | طراحی: فیلیپ روو، حامد کامل‌نیا

در طراحی این پروژه، اصول معماری پایدار در سطوح مختلف مورد توجه قرار گرفته است. تأمین انرژی با استفاده از پنل‌های خورشیدی، توربین‌های بادی و سیستم زمین‌گرمایی، استفادۀ مجدد از آب بازیافتی، نمای دوپوسته (لوورهای متحرک)، استفاده از مصالح سبز و قابل بازیافت و… از جمله این ترفندها است.

تمامی واحدهای این برج مسکونی دارای حیاط سبز قابل کشت‌ اختصاصی‌اند که آبیاری مکانیزه می‌شوند. وجود بام سبز و پارک خطی با مسیر دوچرخه‌سواری در ارتفاع از دیگر ویژگی‌های سبز این ساختمان است.

سخن آخر

استفاده از ایده‌های نوآورانه در معماری پایدار، هر روز دریچه‌های جدیدی به سوی محیط زیستی سالم‌تر می‌گشاید. هوشمندسازی ساختمان‌ها، صرفه‌جویی در انرژی و استفادۀ بهینه از انرژی‌های طبیعی، استفاده از سیستم دیوار سبز یا بام سبز، کاهش آلودگی و مدیریت مناسب پسماند، استفاده از مصالح پایدار و مصالح قابل بازیافت در معماری از جمله این ایده‌هاست.

در این مطلب سعی کردیم چند نمونه معماری پایدار را با ارائۀ مشخصات و ایده‌های به‌کاررفته معرفی کنیم. شما با کدام یک از این ایده‌ها برخورد داشته‌اید و چه تجربه‌ای را برایتان رقم زده است؟